عاقبت اقتصاد پسا برجام

با وجود اعلام رسمی نهادهای بین المللی در خصوص عملکرد ایران به تعهداتش در خصوص برجام اما هنوز آمریکا و برخی از متحدانش به دلایل مواضع بر حق ما در مقابل سیاست های خصمانه این کشورها، می‌خواهند از هر روزنه‌ای برای ضربه وارد نمودن به پیکر بخش‌های مختلف کشور از جمله اقتصاد وارد شوند.
چند سالی است که واژه تحریم های بین المللی علیه نظام جمهوری اسلامی همواره مطرح می شود و آمریکا و متحدانش به علت دفاع بر حق ایران از مظلومان جهان و انتقاد از سیاست های خصمانه غرب علیه همه کشورها، تحریم های مختلفی را برای اقتصاد ما در نظر گرفته اند تا شاید با این ترفند بتوانند ایران مقداری از مواضع خود مقابل آنها را کم کند. به هر حال می توان گفت که مسئله تحریم از ابتدای انقلاب اسلامی تا کنون همواره در مقاطع مختلف زمانی و با اشکال متفاوت همراه نظام بوده و هست اما آنچه که برای مقابله با هرگونه تهدید و تحریم در حوزه معیشت مردم، اقتصاد، صنعت و سایر بخش ها پا به عرصه گذاشت مبحث اقتصاد مقاومتی بود که در اواخر دهه 80 شمسی برنامه ریزی های آن توسط مقام معظم رهبری صورت گرفت و نهایتأ پس از تکمیل راهبردی این طرح در انتهای سال 92 بعد از تشدید تحریم ها علیه کشور به تمامی دستگاه های دولتی ابلاغ شد تا اقتصاد با قرار گرفتن در مسیر این رهنمودها شرایط بحرانی را پشت سر بگذارد و اگر به درستی در حوزه صنعتی نهادیه شود در نهایت می توان گفت که هرگونه تحریم و آسیب های متصور از آن دیگر اثری بر اقتصاد نخواهد داشت. با وجود آنکه خروج از توافق هسته ای به تعبیری با 12 سال مذاکره بین ایران و قدرت های بین المللی کاری راحت نخواهد بود اما درصورتی که به هر دلیل یکی از طرفین قرارداد بخواهد حقوق دیگری را نقض کند، قطعأ خروج از آن ممکن خواهد شد.

اما با وجود ابلاغ چنین سیاست کلانی، وضعیت اقتصادی کشور هنوز تحت تأثیری بسیاری از مسائل از جمله برجام است، توافقی که در خصوص برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران با قدرت های بین المللی در سال 1394 منعقد شد. بر اساس این توافق مقداری از برنامه های توسعه هسته ای کشور تعطیل گشت و در مقابل آن آمریکا و غرب متعهد شدند تا تحریم ها را در صورت پایبندی ایران به برجام به مرور لغو و منابع مالی (درآمدهای حاصل از فروش نفت، پروژه های عمرانی بین المللی ایران و…) طی چند فقره تحویل کشور دهند.  با وجود اعلام قاطع آژانس بین المللی انرژی آن هم در هشت جلسه رسمی مبنی بر پایبندی کامل ایران به توافق برجام، حالا رئیس جمهور آمریکا و کنگره این کشور این مسئله را رد نموده و خواستار وضع تحریم های بیشتری علیه کشور ما شدند. ترامپ نیز در سخنانی گستاخانه سپاه پاسداران را در لیست گروه های تروریستی قرار داده و کلیه فعالیت های این سازمان از جمله اقتصادی را نیز تحریم نموده است اما ما در ادامه می خواهیم این تصمیم را از جنبه اقتصادی مورد بحث قرار دهیم و به تأثیرات آن اشاره کنیم پس شما را به خواندن ادامه مطلب دعوت می کنیم.

برجام توافقی چند جانبه و خروج از آن غیر ممکن

اگرچه کشورهای غربی به رهبری آمریکا پس از پایان توافق هسته ای با ایران بطور کامل پایبند تعهداتشان نبودند اما باید گفت که با همین روند بسیاری از شرکت های بزرگ نفتی، خودرو سازی، تجاری و… با توجه به بازار مناسب، موقعیت استراتژیک و توانمندی ایران، رغبت بالایی برای سرمایه گذاری در زیرساخت های اقتصادی ما از خود نشان داده و با گذشت دو سال و اندی از برجام به مرور وارد حوزه صنعتی کشور شده اند. باید قبول داشت که تحریم در مقاطعی کاغذ پاره نبود و فشارهای زیادی را بر بخش های مختلف و قشرهای متعدد ما وارد آورد و عرصه را برای فعالیت اقتصادی تنگ نمود و حدود نیمی از منابع مالی کشور بعد از تحریم ها تا زمان توافق اولیه ایران و 1+5 از دست رست خارج بود، اما تحریم برای بسیاری نیز بد نبود و سودجویان یا به تعبیری دلالان این عرصه نقش پر رنگ تری را نسبت به گذشته ایفا نمودند ولی همانطور که مقام معظم رهبری بارها به تیم مذاکرات هسته ای اعلام کرده بود که ما به آمریکا و متحدانش بد بین هستیم و آنها به تعهداتشان جامه عمل نمی پوشانند در حال حاضر به وقوع پیوسته و باید برای آن به دنبال راهکاری مناسب گشت. البته باید در نظر داشت که بر اساس گفته های مسئولین اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورها برجام در صورتی که ایران برنامه هسته ای خود را خارج از قرارداد تنظیم شد ادامه دهد دیگر معنایی ندارد و دانستن این نکته که توافق هسته ای همه جانبه و خروج از آن در صورت رعایت اصول آن بین همه طرفین غیر ممکن خواهد بود، بسیار ضروریست در نتیجه برجام به نفع همه خواهد بود و آمریکا نیز قطعأ باید از مواضع تند خود علیه ایران و این توافق با فشارهای جهانی و مقاوم سازی اقتصاد کشور، کوتاه بیاید (همانطور مواضع آرام تری علیه کره شمالی گرفت.)

راهکاری های عملی در صورت خروج از برجام

با وجود آنکه خروج از توافق هسته ای به تعبیری با 12 سال مذاکره بین ایران و قدرت های بین المللی کاری راحت نخواهد بود اما درصورتی که به هر دلیل یکی از طرفین قرارداد بخواهد حقوق دیگری را نقض کند، قطعأ خروج از آن ممکن خواهد شد. در نتیجه راهکار اصلی در زمان بدون برجام روی آوردن صرف به اقتصاد مقاومتی و توجه به مقاوم سازی آن با سیاست های ابلاغی در جهت (ایجاد اشتغال، سوق دادن سرمایه های مردمی برای تولید، ایجاد مشوق هایی همانند کاهش مالیات واحد های تولیدی به منظور افزایش فعالیت های صنعتی و…) از نکات ضروری دوران پیش روی کشور است. با توجه به روند فعلی، باید اقدامات پیش دستانه به منظور رسیدن به اقتصاد مقاومتی با جدیت دنبال شود. در هر کشوری سرمایه های دولتی محدود بوده اما سرمایه گذاران بخش خصوصی بسیارند در نتیجه فعال سازی این بخش و پر رنگ نمودن نقش آن در اقتصاد می تواند زمینه ساز اقتصادی مقاوم در برابر چالش ها باشد.در صورتی که اگر توان تولید هر کالایی اگرهم هزینه آن نسبت به واردات بیشتر باشد اما به دلیل رسیدن به اشتغال، باید به سمت تولید رفت و جلوی واردات غیر ضرور را گرفت. معمولأ واحدهای تولیدی نو پا به دلیل تجربه پایین متحمل هزینه های زیادی هستند اما با گذشت زمان این واحدها به مرور به محلی برای اشتغال بیشتر و فعالیت گسترده تر تبدیل خواهند شد در نتیجه بها دادن به آنها باید مد نظر مسئولین قرار بگیرد تا اقتصاد مقاومتی محقق و در مقابل همه تهدیدات و تحریم های بین المللی بیمه شویم.