آداب نوروز سرشار از اخلاق و انسانیت هستند

نوروز در ایران مصادف با نخستین روز بهار است و همه جهان تولد تازه‎ای آغاز می‎کنند و در هیچ جای دنیا یک چنین موقعیتی برای نوروزشان ندارند که اول بهار اول سرسبزی طبیعت با جشن ملی و روحانی آمیخته شده باشد.

 

 ایرانی‎ها سنت خود را بطور کامل حفظ کرده‏اند و فواید بسیار زیادی که نوروز داشته و دارد از نظر تحول درونی آدمها، ازنظر زیبایی طبیعت، ازنظر دید و بازدیدهایی که برقرار می‏شود و کینه‏ها و عداوت‏ها بدور ریخته می‎شود و از نظر اعتقادات مذهبی اینکه می‌گفتند از 10 روز قبل از نوروز ارواح نیاکان به خانه‎ها می‎آیند و اگر ببینند دیگران شاد و خوشحال و خرم هستند و مشغول برپایی جشن نوروز هستند ،خوشحال می‎شوند و الابدحال می‎شوند. اینها در فرهنگ ایرانی شاخص هستند.

بنابراین، این انگیزه‏های مذهبی و طبیعت گرایی و نوعدوستی و همراهی و شادمانی اینها همه با هم یکدست شده و همراه با وقایعی که در این روز اتفاق افتاده نظیر برتخت نشستن جمشید یا قیام کاوه آهنگر، یا بعد از اسلام روایت شده که در چنین روزی علی به خلافت رسید، نوروز را همراه با وقایعی که در آن اتفاق افتاده  درتاریخ ایران ماندگار کرده است.

 

در فرهنگ نوروز بیشترین شیوه‏های مردمی و همراهی با طبیعت دیده می‎شود. از قبل آنکه چهارشنبه سوری با شور و نیایش آتش و شعله افروختن همراه می‎شود باز می‏بینیم که سابقه دیرین تاریخی دارد و همینطور ازنوروز که دید و بازدید و رفتن به پیش بزرگترها باشد با پوست و گوشت ایرانی و با فکر و ذهن آنان همیشه همراه بوده است.

 

تقارن نوروز با وقایع مهم تاریخی در این روز و گره خوردن آن با بسیاری از ارزشهای ملی و مذهبی ایرانیان این مراسم را برای همیشه درنزد ایرانیان ارزشمند و پر اهمیت ساخته است.

آداب نوروز از جمله نوشدن، آشتی کردن، به دیدار بزرگترها رفتن و سپاس از خداوند سرشار از اخلاق و انسانیت هستند.
 زمان برگزاری این جشن  که در موقعیت اعتدال بهاری رخ می‏دهد آغاز زایش طبیعت است از این جهت که با دگرگونی طبیعت و فصل زایش همراه است . این جشن یک هویت تاریخی را از گذشته‏های دور بطور مداوم تا امروز دارد که اجرا می‎شود و هنوز هم با تغییر حکومتها حتی در منطقه آسیای مرکزی این جشن پابرجاست.

در نوروز ویژگیهایی است که این ویژگیها از نظر اخلاق، معرفت و دین مورد توجه است. به جهت اینکه در وهله اول سپاس یزدان برای نعماتی است که به انسان ارزانی داشته و آغاز فصل زایش است. دیگر به جهت این است که گفته می‎شودکسانی که با هم کدورت داشتند آشتی کنند، فرهنگ آشتی و دوستی را تبلیغ می‎کند.

 

 رفتن کوچکترها به دیدن بزرگترها ، بزرگی را اهمیت می‎دهد و نسلها را به یکدیگر نزدیک می‏کند. مسئله دیگر این است که مردم به عیادت بیماران و درماندگان می‏روند. دیگر اینکه همانطور که طبیعت نو می‎شود مردم کهنگی و ماندگیها را از افکار و دلها و ذهنشان دور می‏ریزند. از این جهات نوروز ماندگار مانده و کمتر مراسمی به آن می‏رسد.

 

فرهنگ ایرانی بدون نوروز معنا نمی‎دهد. زیرا تمام ویژگیهای یک فرهنگ خوب در نوروز مستتر است. کمک به مستمندان، عیادت بیماران، آشتی کردن و فرهنگ دوستی را توسعه دادن، سپاسگذاری به درگاه یزدان با سفره‏ای که می‎چینند.
هرچه که فضایل هستند می‏مانند و این رذایلند که از بین می‏روند. نوروز هم به دلیل اینکه فضایل بسیاری در آن نهفته هستند ماندگار مانده است.

 سنتی بودن این جشن‎ها که رسم و رسوم و عادتی سنتی است که هرملتی برای خودش دارد که آنها را به جای می‏آورد و آن نوعی پیوند زدن با گذشته است.

 

هرچه که فضایل است می‏ماند و این رذایل است که ازبین می‏رود. نوروز هم به دلیل اینکه فضایل بسیاری در آن نهفته است ماندگار شده است زیرا که علاوه بر اینکه جشنی ملی است بنوعی نوروز به جای آوردن ارزشهای دینی هم است و آن هم در این دید و بازدیدها و کمک به نیازمندان و مستمندان احسان و نیکی به همنوع است که ریشه در فرهنگ ملی و اسلامی ما دارد.

از آنجا که فرهنگ ایرانی فرهنگ ریشه‌دار مهمان نوازی و خیرخواهی و توجه به مسائل اخلاقی است که ثمرات این فضایل را در ایام نوروز مشاهده می‏کنیم. یکی همان گشت و گذار در طبیعت و توجه به آن است و یکی هم نو شدن و تغییر و تحول و علاقمندی به تغییر است. اینها ویژگیهای فرهنگ ایرانی است که به خوبی در مراسم و ایام نوروز قابل مشاهده هستند. البته باید از آفات این مراسم مانند کارهای ناپسند شب چهارشنبه سوری و اسراف خانواده‎ها در تمیزی و نظافت خانه‏ها نیز خودداری شود.

 

اینکه ایرانیان تحول طبیعت یعنی آمدن بهار را بعنوان تفأل نیک یعنی نیکبختی و خوش بینی مطرح کردن نوروز یکی از مشخصه‌های هویت فرهنگی ایران است.

 

 نوروز در فرهنگ ایران یک سر فصل تاریخی است و از نظر سنت تاریخی به شاهپور اول جمشید می‏رسد. جمشید در اندیشه و اسطوره ایرانیان دومین شخصیت بعد از کیومرث است که اولین انسان بوده است.

 

جمشید وقتی به سلطنت نشست نوروز را به عنوان سال نو برگزید. اما تنها رسم فرهنگی سبب دوام یافتن نوروز نبود بلکه این فرهنگ همواره نشان دهنده ذوق ایرانیان است. ایرانیان تحول طبیعت را یعنی آمدن بهار را بعنوان تفأل نیک یعنی نیکبختی و خوش بینی مطرح ساختند و چون زندگی توأم با این تفأل نیک و خوش بینی سمبلیک است، با آغاز فروردین نوروز یا روز نو آغاز می‏شود. لذا این انطباق ایرانی با تحول طبیعی توأم با عامل عاطفه روانی که خوش بینی است سبب شد نوروز بعنوان عامل فرهنگی، ماندگار و باقی بماند

 

ممتاز شدن جشن نوروز علامت سمبلیک ملت ماست بطوریکه یکی از شاخصهایی که هویت ملی ما را تشکیل می‏دهد همین هویت فرهنگی ملی است.

 

هیچ وقت هیچ ملتی، ملیت و فرهنگ خود را از دست نمی‏دهد. اساس فرهنگ و ملیت یک سرشت و خصلت ذاتی است. ایرانیان فرهنگ خود را به اعراب انتقال دادند و نوروز شاخصه فرهنگ و تمدن ایرانی بود و حتی بعد از اسلام هم با آن هماهنگ شد. نوروز با تحول زمان و ذوق خوش بینی ایرانی برقرار ماند که این مراسم مهمترین مشخصه فرهنگ ایرانی است.

هماهنگی دقیق، کامل، بی‌نظیر و تحسین‌برانگیز نسبت به گردش طبیعت و سیر تحولات طبیعت نوروز را منحصر به‌فرد می‌کند.

 

آنچه که نوروز را به‌طور عام نسبت به سایر مراسم آیینی درتمام دنیا و بطور خاص نسبت به سایر تقویم‎های جهان متشخص و بدان امتیاز می‎بخشد هماهنگی دقیق، کامل، بی‌نظیر و تحسین‌برانگیز آن نسبت به گردش طبیعت و سیر تحولات طبیعت و آنچه که در قالب گردش فصول می‎بینیم، به حساب می‌آید. درواقع این یک ویژگی درمورد آیین ملی ما ایرانیان است که یک چنین ویژگی و مشخصه‏ای را ما در هیچ یک از کشورهای جهان به این شکل و به این دقت نمی‎بینیم.

درواقع تطابق کامل آن با فطرت طبیعت جوی بشر است که در قالب ظاهری آن، آن موافقت و همراهی‏ای که این آیین و مناسبت با تقویم و قوای طبیعی و فطری عالم دارد، این قضیه عامل مهمی بوده که باعث ماندگاری این مراسم تاکنون شده است و انتظار می‏رود این مسئله بر قوت خود باقی بماند و روز به روز به مراتب اهمیت و ارزش آن نیز افزوده شود.

 

ویل دورانت درتاریخ تمدن خودش به‌روشنی به این نکته اشاره کرده است. او دربابی که در جلد چهارم تاریخ تمدن درقالب تاریخ قرون وسطی به احوال خیام می‏پردازد در آنجا گذری به نقش شاخص عمر خیام نیشابوری در تدوین این تاریخ جلالی و گاهشماری نوروز در ایران دارد. در آنجا اشاره دارد به دقت و نکته‌سنجی تحسین‌برانگیزی که در نوروز وجود دارد و در آنجا این مسئله را به صورت یک سؤال مطرح می‏کند که بالاخره دنیای کنونی بایستی میان تقویم و گاهشماری ایرانی جلالی و نوروز ایران و تاریخ مرسوم امروز دنیا یعنی تاریخ مسیحی یا میلادی یکی را انتخاب بکند.

 

 رویکرد وی به این مسئله از آنجا نشأت گرفته که او به نحوی ملتفت این قضیه هستند که گاهشماری ایرانی، تقویم سلطانی یا جلالی ایرانی و نوروز علمی‎ترین و دقیق‏ترین گاهشماری و تقویم جهانی، بادرنظرگرفتن محاسبات دقیق ریاضی و نجومی است. درحالیکه سایر تقویم‏های موجود در عالم هم‎چون تقویم میلادی یک چنین ویژگی را دارا نیستند. این تعبیر و رویکرد مرحوم ویل دورانت نسبت به این قضیه به نحوی می‏تواند نشاندهنده عظمت و مراتب آیین نوروز و به طبع آن تاریخ و تقویم جلالی یا پارسی ما باشد.

 هماهنگی دقیق، کامل، بی‌نظیر و تحسین‌برانگیز نسبت به گردش طبیعت و سیر تحولات طبیعت نوروز را منحصر به‌فرد می‌کند.

 

قدمت نوروز که عیدی بسیار قدیمی است و ریشه‎ای آن در حوزه‏های اساطیر ملی فرو رفته است یک دلیل برای ماندگاری این جشن ملی است. دلیل دوم و شاید دلیل اصلی، طبیعی بودن این جشن را می‏‎توان تلقی کرد. منظورم از طبیعی بودن این است که شروع بهار و ورود آفتاب بر برج حمل راز طبیعی بودن این عید است. منظور اینکه در مناظق نیمکره شمالی زمین که فصل بهار در لحظه ورود خورشید به برج حمل شروع می‏شود در همان لحظه اول عید نوروز هم آغاز می‏شود.

همچنانکه از نام نوروز پیداست عیدی است که روز نو و فصلی نو و اعتدال هوا با ختم زمستان و آغاز اعتدال ربیعی است، شروع و نامگذاری شده است. افسانه‏هایی که در شاهنامه و تاریخ اساطیری ایران است شروع نوروز را به جمشید پادشاه سلسله پیشتازی نسبت می‏دهد که در این روز با غلبه بر دیوان،  نوآوریهای مؤثر اجتماعی را پایه‌گذاری کرد. آن روز را نوروز یعنی روزی نو و حکومتی با پادشاهی مقتدر می‏دانند.

 

تاریخ افسانه‎ای(اساطیری) ایران درواقع همانگونه که گفته شد با نوروز آغاز می‎شود بنابراین تقریباً تمام آن را می‎توان از این دریچه دید و آغاز و اعتلای آن را با نوروز شناخت.

 

یکی از این شاخصها میزان قدمت عید نوروز است و همین امر سبب می‎شود که علاوه بر دلیل فوق، طبیعی بودن یک جشن ملی و اصالت آن عید، نوروز را نزد مردم و حتی ملتهایی که ایرانی یا مسلمان هم نیستند این جشن را درمیان خود رعایت کنند. این امر تازه‏ای نیست. درزمان حکومت عباسی درپهنه قلمروی جغرافیایی دولتهای عباسیان از خلیفه عباسی گرفته تا بسیاری از آحاد مردم وابسته به این دولت عید نوروز را با نهایت شوق و توجه جشن می‎گرفتند

 

همانطور که می‎دانیم یونسکو و همچنین مجمع عمومی سازمان ملل هم به تناوب نوروز را روزی تعطیل و عیدی ملی و جهانی معرفی کرده‎اند. مهرورزی به عالم و آدم مشخصترین ویژگی نوروز به شمار می‏آید. این عشق درنهایت به آفریننده کاینات ختم می‎شود زیرا به قول عبدالرحمان جامی عارف و شاعر پرآوازه قرن نهم ستایش از هر زیبایی و مهرورزی به آنها درحقیقت تکریم آفریننده آنهاست.        ” جمال اوست هرجا جلوه کرده / زمعشوقان عالم بسته پرده

                                       دلی کو عاشق خوبان دلجوست / بداند یانداند عاشق اوست”

 

رمز ماندگاری نوروز را باید در ذات این آئین جستجو کرد که فرد دیدگاههایی اندیشمندانه دارد. زیرا سنت نوروز و آئینهای وابسته به آن زنگ را از دلها می‌شویند و در آدمیان گرمی و مهربانی پدید می‎آورند، به دیدگان برق مهر و یکرنگی می‎دهند، نور امید بر قلبها می‎تابانند، عداوتها را به دوستیها بدل می‎کنند. اینها همان است که هر انسان واقعی در طلب آن است. بنابراین اگر خوب دقت کنیم مجموع این عوامل، زندگی‌ساز است یعنی اینکه نوروز خودِ زندگی است. بنابراین تا انسان هست و تا زندگی هست نوروز هم هست.

سنت درواقع جلوه گاه و ذهن جمعی یک جامعه است که سر در ریشه‎های تاریخی و فرهنگی دارد. جریانی است که تمامی اندیشه‎های مورد قبول یک جامعه را متجلی می‎سازد. بنابراین سنت نوروز و آئینهای وابسته به آن جلوه‏گاه بسیاری از ارزشهای ایران فرهنگی است و می‎دانیم که ایران فرهنگی شامل کشورهای آسیای مرکزی و مناطق همجوار شرق و غرب ایران می‎شود که جشن نوروز در آنها برگزار می‎شود.

 

 جشن نوروز حتی در کشمیر که در آنجا نیز این ایام جزو تعطیلات رسمی محسوب می‎شود  برگزار می‎شود و همه اینها مبین گستردگی فرهنگ ایرانی است که آئینهای نوروزی  وجه شاخص آن است.